Kĩ năng nghe đóng vai trò đặc biệt quan trọng trong quá tình học tiếng Anh. Do đó, người học cần phải có những phương pháp học phù hợp để có thể luyện nghe hiệu quả. Bài viết dưới đây The IELTS Workshop sẽ giới thiệu về 2 Phương pháp top-down và Bottom-up trong luyện nghe tiếng Anh cũng như cách ứng dụng để cải thiện khả năng nghe.
1. Phương pháp Top-down và Bottom-up là gì?
Top-down (Nghe từ trên xuống) là phương pháp nghe mà người học sử dụng kiến thức nền và vốn từ vựng có sẵn để nắm bắt nội dung của bài nghe. Kiến thức nền bao gồm
- Context (ngữ cảnh, hoàn cảnh hoặc chủ đề của bài nghe)
- Co-text (những từ xuất hiện trước hoặc sau một từ cụ thể trong đoạn nghe, giúp người học xác định được ý nghĩa của từ đó).
Bottom-up (Nghe từ dưới lên) cần người học phải nghe hiểu được những đơn vị thông tin nhỏ nhất. Chẳng hạn như nhận diện các âm, phân biệt từ vựng, phát hiện những cấu trúc ngữ pháp từ đó dẫn tới sản phẩm cuối cùng của quá trình nghe là hiểu được ý nghĩa của thông điệp.
2. Phương pháp nghe top-down và bottom-up
2.1. Phương pháp Top-down
Background Knowledge (nền tảng kiến thức): Những topic quen thuộc mà người nghe biết thông qua sách vở, báo chí, đài mạng, TV, Internet. Đây là một kỹ năng cần thiết vì trong tình huống nghe thực tế, ngay cả những người học ở trình độ cao cũng có thể bắt gặp một số từ vựng mới lạ. Bằng cách sử dụng kiến thức về ngữ cảnh và đồng văn bản, họ có thể đoán nghĩa của từ chưa biết hoặc hiểu ý chung mà không bị phân tâm bởi nó. Chúng ta cần có nền tảng kiến thức tốt để hiểu nội dung bài Nghe.
Các ví dụ về các hoạt động nghe Top-down phổ biến:
- Sắp xếp một loạt tranh ảnh hoặc chuỗi sự kiện theo thứ tự
- Lắng nghe các cuộc hội thoại và xác định nơi chúng diễn ra
- Đọc thông tin về một chủ đề rồi lắng nghe để tìm xem có điểm giống nhau nào được đề cập hay không, hoặc suy ra các mối quan hệ giữa những người liên quan.
Cùng phân tích đoạn văn sau đây.
For many environmentalists, the world is getting worse. They have developed a hit list of our primary fears: that natural resources are running out, that the population is ever growing, leaving less and less to eat, that species are becoming extinct in vast numbers, and that the planet’s air and water are becoming ever more polluted.
Những từ được gạch chân là những từ khóa quan trọng mang thông tin giúp người nghe xác định được đối tượng mà bài đang nhắc tới. Cụ thể:
- environmentalists (các nhà bảo vệ môi trường)
- natural resources (tài nguyên thiên nhiên)
- run out (cạn kiệt)
- species (các loài)
- the planet’s air (không khí của hành tinh)
- water (nguồn nước)
- polluted (bị ô nhiễm).
Các từ gạch chân đều có liên quan đến chủ đề Môi trường.
Với phương pháp này, người nghe không bắt buộc phải nghe hiểu từng từ một trong bài nghe mà vẫn nắm bắt được một phần thông điệp được nhắc tới.
Nếu bạn là người mới bắt đầu luyện kĩ năng nghe, bạn có thể tham khảo thêm phương pháp nghe thụ động (Passive Listening).
2.2. Phương pháp Bottom-up
Nền tảng ngôn ngữ: cần luyện tập kiến thức liên quan đến từ vựng, ngữ pháp và âm học.
Một trong những vấn đề lớn nhất với nhiều bài nghe dường như là độ dài. Điều này đặc biệt đúng với các cấp độ cao hơn (tức là trên trung cấp và cao cấp). Phương pháp nghe từ dưới lên phù hợp với các bài nghe ngắn, có tốc độ chậm hoặc có các đoạn đối thoại một hoặc hai dòng. Từ đó, có thể tập trung hơn vào việc hiểu âm thanh và từ ngữ (đặc biệt là trong bài nói nhanh) và giúp người nghe xử lý văn bản nghe theo cách từ dưới lên.
Ví dụ: Xét câu văn “Tomorrow, my family will arrive in Ha Noi to visit my grandparents”.
Quá trình nghe sẽ bắt đầu bằng việc người học tiếp nhận âm thanh của mỗi từ đơn trong câu “tomorrow”, “my”, “family”,“arrive”. Sau đó sẽ nhận diện ý nghĩa của các âm mà mình nghe được để phân biệt từ đó với các từ khác. Chẳng hạn /ˈfæm.əl.i/ là danh từ, có nghĩa là gia đình.
Quá trình nghe – giải mã sẽ diễn ra liên tục như vậy đến khi người học hiểu được nội dung của bài nghe.
3. Cách rèn luyện phương pháp nghe
3.1. Phương pháp Top-down
Phương pháp này sẽ phù hợp hơn cho người có trình độ trung cấp và cao cấp.
Người nghe có thể rèn luyện thông qua các dạng bài bài tập
- Tóm tắt lại bài nghe (Summarise)
- Sắp xếp sự kiện/ hình ảnh theo đúng trật tự (Put events/ pictures in order)
- Đoán nội dung bài nghe (Guess the main idea of the listening tape)
- Xác định chủ đề bài nghe (Identify the topic of the listening tape)
- Trả lời câu hỏi (Answer the questions)
3.2. Phương pháp Bottom-up
Nghe bài nghe hoặc đọc nó một lần. Sau đó, người nghe hãy ghi lại tất cả những từ có thể nhớ – điều này nên được thực hiện tập trung vào những từ khóa và không cần cố gắng nhớ nguyên văn mọi thứ. Sau đó xây dựng lại đoạn văn từ các từ nghe được càng nhiều càng tốt.
Phương pháp này phù hợp với người mới học nghe vì lúc này người học bị giới hạn bởi khả năng ngôn ngữ ít ỏi, nên họ gần như không tự động xử lý được những thông tin mình đang nghe.
Người nghe có thể rèn luyện thông qua các dạng bài bài tập
- Hoàn thành câu (Complete sentences)
- Điền vào chỗ trống (Fill in the blank)
- Chọn đáp án đúng (Multiple choice)
- Tìm lỗi sai (Find mistakes)
- Điền thông tin vào bảng (Fill in the table)
- Hoàn thành đoạn hội thoại (Complete a dialogue)
- Xác định vị trí, địa điểm trên bản đồ/ biểu đồ (Label a map/diagram)
Trên đây The IELTS Workshop đã cung cấp 2 phương pháp top-down và Bottom-up trong luyện nghe tiếng Anh. Hi vọng sẽ giúp ích cho các bạn trong quá trình học tập.
Việc lắng nghe thành công hay không sẽ phụ thuộc vào khả năng kết hợp hai phương pháp nghe này. Khi người nghe kết hợp các quy trình từ trên xuống (Top-down) và từ dưới lên (Bottom-up) hiệu quả, khả năng sẽ được cải thiện hơn trong các tình huống thực tế.
Để nắm vững hơn về bài thi IELTS Listening cũng như các phương pháp làm bài Listening đạt điểm cao, tham khảo ngay khóa học Junior của The IELTS Workshop.
